Nadleśnictwo Doświadczalne Siemianice
wg stanu na 01.01.2004

1. Dane ogólne

Nadleśnictwo Doświadczalne Siemianice prowadzi gospodarkę leśną na powierzchni 5 917,0924ha. Całość tych gruntów wchodzi w skład jednego obrębu leśnego Laski, podzielonego na 6 leśnictw. Administracyjnie Nadleśnictwo położone jest na terenie trzech powiatów, a mianowicie: kępińskiego w woj. wielkopolskim (3 297,7226ha), kluczborskiego w woj. opolskim (2 609,2098ha) i wieruszowskiego w woj. łódzkim (10,16ha).

2. Charakterystyka przyrodniczych warunków produkcji leśnej

a) przynależność przyrodniczo-leśna
Nadleśnictwo Doświadczalne Siemianice położone jest w mezoregionie Równiny Oleśnickiej (g), dzielnicy Wrocławskiej (2), V krainy przyrodniczo-leśnej (Krainy Śląskiej): V.2.g. Teren Nadleśnictwa leży w zasięgu naturalnego występowania wszystkich ważniejszych gatunków lasotwórczych tzn. sosny zwyczajnej, dębu szypułkowego i bezszypułkowego, jesionu wyniosłego, buka zwyczajnego, świerka pospolitego, jodły pospolitej oraz olszy czarnej.
b) rzeźba terenu; wody
Obszar, zajmowany przez Nadleśnictwo Siemianice, ma nizinny charakter równiny wodnolodowcowej i tarasów rzecznych. Elementem urozmaicającym rzeźbę terenu są wysoczyzny morenowe, ukształtowane w okresie zlodowacenia Odry, położone głównie w południowo-wschodniej części Nadleśnictwa. Charakteryzują się one stosunkowo znacznymi wysokościami względnymi, sięgającymi 10 - 30 metrów. Mimo pozornie równinnego ukształtowania terenu, dość znaczne są tu różnice w wysokości bezwzględnej: od 153m n.p.m. do 205m n.p.m. Nadleśnictwo Doświadczalne Siemianice położone jest w zasięgu zlewni rzeki Prosny - lewobrzeżnego dopływu Warty oraz zlewni rzeki Stobrawy - prawobrzeżnego dopływu Odry.
c) klimat
Obszar Nadleśnictwa położony jest w południowo-wschodniej części środkowoeuropejskiej strefy ekoklimatycznej, wydzielonej jako makroregion Wyżyn Dolnośląskich. Klimat ten posiada cechy klimatu ciepłego i wilgotnego, kształtowanego zarówno przez wpływy oceaniczne jak i kontynentalne.

d) gleby
Na terenie Nadleśnictwa Doświadczalnego Siemianice występują następujące typy gleb:

e) potencjalne zbiorowiska roślinne
Zbiorowiskiem roślinnym, które przeważa w Nadleśnictwie Doświadczalnym Siemianice, jest grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum. Zajmuje ono około 38% powierzchni leśnej. Znaczny jest tu także udział środkowoeuropejskiego acidofilnego lasu dębowego Calamagrostio arundinaceae-Quercetum (około 23%), łęgu jesionowo-wiązowego Ficario-Ulmetum (około 10%), subatlantyckiego boru sosnowego świeżego Leucobryo-Pinetum (około 10%) i acidofilnej buczyny niżowej Luzulo pilosae-Fagetum (około 10%). Udział pozostałych potencjalnych zbiorowisk roślinnych nie przekracza 5%.
f) typy siedliskowe lasu
W Nadleśnictwie Doświadczalnym Siemianice opisano 11 typów siedliskowych lasu.

Grunty porolne zajmują 944,87ha, co stanowi około 17% powierzchni leśnej zalesionej i niezalesionej. W Nadleśnictwie Doświadczalnym Siemianice opisano siedliska w stanie zbliżonym do naturalnego, które obejmują powierzchnię 3 243,15ha (ok. 59% pow. leśnej zalesionej i niezalesionej) oraz siedliska zniekształcone występujące na pow. 2 216,30ha (ok. 41%).

3. Charakterystyka stanu lasu i zasobów drzewnych

a) podział na gospodarstwa

b) struktura wiekowa drzewostanów

c) struktura gatunkowa drzewostanów

d) stan zasobów drzewnych

Przeciętne wielkości, charakteryzujące główny gatunek lasotwórczy Nadleśnictwa Doświadczalnego Siemianice - sosnę zwyczajną, wynoszą:

• przeciętna zasobność: 313 m3/ha
• przeciętny wiek: 68 lat
• przyrost przeciętny: 4,63 m3/ha
• przyrost bieżący roczny tablicowy: 7,46 m3/ha

Przeciętna bonitacja sosny jest ogólnie wysoka, kształtując się: od Ia,2 do I,0 w drzewostanach od I do Va klasy wieku oraz I,5 do I,9 w drzewostanach starszych, KO i KDO.
O skali problemu przebudowy drzewostanów w Nadleśnictwie Doświadczalnym Siemianice świadczy poniższa tabela.

4. Zakres zadań gospodarczych

a) użytkowanie rębne
Etat miąższościowy użytkowania rębnego: 191 584 m3
b) użytkowanie przedrębne
Etat powierzchniowy użytkowania przedrębnego: 3 545,76 ha
c) hodowla lasu

Woda w ekosystemach leśnych LZD Siemianice

Woda jest uważana za najważniejszą i najbardziej rozpowszechnioną substancję występującą na naszej planecie. Ma bardzo różne  i nieporównywalne znaczenie w świecie roślin, zwierząt i gospodarce człowieka. Dla jednych jest związkiem chemicznym o powszechnie znanym wzorze H₂O i stabilnych wiązaniach wodorowych, dla drugich zagadkową substancją fizyczną, ponieważ nie wszystkie jej własności są do dziś poznane, dla jeszcze innych rozpuszczalnikiem w różnych procesach technologicznych, w końcu dla przeciętnego człowieka cieczą płynącą z kranu i używaną do codziennej higieny i sporządzania kawy, herbaty i wszelkiego rodzaju posiłków. Generalnie woda jest podstawą życia na Ziemi. To w niej rozwinęło się życie organiczne i to ona jest zasadniczą częścią żywej komórki. Większość procesów fizjologicznych, chemicznych i fizykochemicznych zachodzących w żywym organizmie przebiega w wodnych roztworach substancji organicznych i nieorganicznych. Nie bez znaczenia dla tak szerokiej roli wody w świecie ożywionym i nieożywionym jest fakt, że jest to jedyna substancja na Ziemi, która w sposób naturalny występuje w trzech stanach skupienia – stałym, ciekłym i gazowym, a jednocześnie łatwo przechodzi z jednego w drugi.

Dla przyrodników i leśników woda jest niezbędnym elementem funkcjonowania ekosystemów leśnych. Dzięki energii cieplnej Słońca oraz sile grawitacji ziemskiej znajduje się ona w ciągłym ruchu łącząc wszystkie składniki hydrosfery tzn.: oceany, morza, jeziora, bagna, wilgoć glebową, wody podziemne i atmosferyczne. Wszystkie w/w elementy tworząc zasoby wodne Ziemi biorą udział w nie kończącym się procesie krążenia zwanym cyklem hydrologicznym. Zasoby wodne naszego kraju szacuje się na 63 km³, w tym zasoby dyspozycyjne stanowią zaledwie 22 km³. Wielkość ta sprawia, że w przeliczeniu na 1 mieszkańca zajmujemy jedno z końcowych miejsc w Europie. Niestety lasy Nadleśnictwa Doświadczalnego Siemianice nie wyróżniają się niczym szczególnym w stosunku do średniej krajowej. Jedyną większą rzeką na tym terenie jest Prosna, brak jest jezior. Największym zbiornikiem wodnym na obszarze LZD Siemianice jest kompleks stawów rybnych w Kostowie o pow. ca 63 ha. Kompleksy leśne Nadleśnictwa Doświadczalnego Siemianice leżą w zlewni rzeki Prosny – lewobrzeżnego dopływu Warty oraz zlewni rzeki Stobrawy – prawobrzeżnego dopływu Odry. Dział wodny tych dorzeczy przebiega w okolicy wsi Bruny w gminie Wołczyn oraz trzech innych wiosek tj. Jakubowie, Proślice i Polanowice w gminie Byczyna.

Na obszarze Nadleśnictwa Doświadczalnego Siemianice i terenach przyległych wydzielono 12 obiektów melioracyjnych, w tym 5 w pow. kępińskim, a mianowicie: Świba, Dobrygość, Trzebień, Słupia i Marianka oraz 7 w pow. kluczborskim tj.: Kostów, Miechowa, Proślice, Jakubowska Woda, Struga, Unieszów i Wołczyn. Podstawą takiego podziału było wyznaczenie granic zlewni głównych lewobrzeżnych dopływów Prosny tzn. Niesobu, Pomianki i Pratwy oraz prawobrzeżnych dopływów Stobrawy: Baryczki i Wołczyńskiego Strumienia wraz z granicami zlewni cieków podstawowych mających do nich ujście.

Obiekt Świba położony jest w zlewni Niesobu. Rzeka płynie poza lasem, w odległości ca 1,0 km na płd.-wsch. od niego. Na terenie Leśnictwa Wielisławice obiekt obejmuje niewielki kompleks leśny (oddziały 1-4) leżący między wsią Kuźnica Skakawska w pow. wieruszowskim a wsią Donaborów w pow. kępińskim. W obiekcie tym zinwentaryzowano ponad 4 km rowów, z czego w ostatnim czasie około połowy jest sucha i w stadium zaniku. Ze względu na znikome zasoby wodne zlewni tychże rowów nie przewiduje się budowy na nich urządzeń piętrzących. W omawianym kompleksie leśnym znajdują się ponadto 4 bagna o pow. 0,20 - 0,50 ha, które niestety corocznie przez ponad połowę roku są suche. Zwiększający się stopień ich zarastania przez drzewa i krzewy, świadczy o aktualnym procesie wysychania tychże bagien.

Obiekt melioracyjny Dobrygość położony jest w bezpośredniej zlewni rzeki Prosny, która w części środkowej i południowej tegoż obiektu płynie wzdłuż terenów leśnych. Obiekt ten obejmuje kilka oddziałów w Leśnictwie Dobrygość, w których stwierdzono ca 9,0 km rowów szczegółowych, w tym 3,5 km w chwili obecnej funkcjonujących. Zasoby wodne omawianego obiektu zostały w znaczący sposób zwiększone poprzez wybudowanie w 1993 roku w oddziale 13 na terenie Gospodarstwa Szkółkarskiego Dobrygość zbiorników wodnych o pow. 5,61 ha. Stawy te są napełniane z rzeki Prosny i służą nawadnianiu szkółki leśnej. Należy zauważyć, że na przyległych do obiektu Dobrygość łąkach i pastwiskach wsi Biadaszki istnieje sieć wodno-melioracyjna z budowlami piętrzącymi, która funkcjonalnie związana jest z identyczną siecią na terenie lasów. Sprawne działanie całego systemu zależy od współpracy służb - rolnej i leśnej. W obecnie obowiązującym planie urządzeniowym wydzielono w tymże obiekcie cztery bagna o pow. ca 0,07 – 0,81ha na różnym etapie wysychania i zarastania.

Obiekt melioracyjny Trzebień położony jest w zlewni rzeki Pomianki, która płynie ca 2,5 km na płd.-wsch. od obiektu. Na terenie Leśnictwa Wielisławice obiekt ten obejmuje oddziały 34 - 38 (od szosy Trzebień - Biadaszki do drogi krajowej nr 11 na wysokości Łęki Opatowskiej). Szczególne znaczenie dla tego obiektu ma rów w oddziale 35, który zbierając wody z wyżej położonych gruntów rolnych wsi Piaski, przepływa na krótkim odcinku przez kompleks leśny, by następnie dalej prowadzić wody przez grunty wsi Trzebień do Pomianki. W omawianym obiekcie zinwentaryzowano łącznie 3,6 km rowów szczegółowych. Nie ma na nich urządzeń piętrzących, ponieważ zasoby wodne zlewni tychże rowów są szczupłe. W obiekcie stwierdzono tylko jedno oczko wodne o pow. 0,10 ha, które jest częściowo zarośnięte, a lustro wody znajduje sie wyłącznie w jego zachodniej części. Obiekt melioracyjny Słupia położony jest w zlewni rzeki Pomianki i jej lewobrzeżnego dopływu Rowu Laskowskiego. Oba cieki przepływają w odległości około 1,0 km na wsch. od kompleksu leśnego. Obiekt ten obejmuje płn., wsch. i płd.-wsch. część Leśnictwa Laski. Zinwentaryzowano w nim ponad 7 km rowów oraz 13 sztuk budowli (przepustów). Rów mający zasadnicze znaczenie dla obiektu, a biegnący wzdłuż płn.-wsch. wydzieleń leśnych, jest rowem granicznym. W związku z powyższym wszelkie prace konserwacyjne wymagają współpracy służb leśnych z użytkownikami przyległych gruntów rolnych. W obiekcie stwierdzono dwa oczka wodne, z których jedno jest suche od czterech lat, a drugie wraz z rowem granicznym zasilane jest wybijającą wodą ze źródliska.

Obiekt melioracyjny Marianka jest największym pod względem powierzchni i ilości urządzeń wodno-melioracyjnych na terenie Nadleśnictwa Doświadczalnego Siemianice. Obejmuje on większość uroczyska Siemianice, a także oddzielne uroczysko Wesoła, leżące przy rzece Prośnie, powyżej ujścia do niej Pratwy. Stosunki wodne tegoż obiektu zależą od trzech cieków podstawowych, a mianowicie: Pomianki, Rowu Rakowskiego i Rowu Lipie. Pomianka na długości 2,5 km tworzy zachodnią granicę kompleksu leśnego, a jednocześnie tego obiektu melioracyjnego. Uchodzą do niej dwa rowy szczegółowe, z których jeden jest rowem granicznym pomiędzy terenami leśnymi a gruntami wsi Kuźnica Trzcińska, Pomiany i Janówka. Ów rów płynie przez teren wododziałowy, co sprawia, że na pewnym odcinku niesie on wody w głębokim przekopie, a szerokość górna tegoż rowu dochodzi do 20m. Szczególną rolę w omawianym obiekcie odgrywa Rów Rakowski, a to ze względu na swoją długość i powierzchnię zlewni. Trzeci z cieków podstawowych – Rów Lipie reguluje stosunki wodne we wsch. i płd.–wsch. części obiektu. Łącznie na ciekach podstawowych i rowach szczegółowych istnieje 89 sztuk budowli, w tym 82 przepusty. Należy podkreślić, że w obiekcie Marianka rezerwatową formą ochrony objęto trzy jednostki o powierzchni 12,63 ha. Fakt ten rzutuje w sposób zasadniczy na zakres i formę ewentualnych prac konserwacyjno-remontowych. W omawianym obiekcie zinwentaryzowano trzy oczka wodne, w których poziom wody w ostatnich latach znacznie obniżył się.

Obiekt melioracyjny Kostów obejmuje kilkanaście oddziałów Leśnictwa Ciecierzyn i znajduje się w zlewni rzeki Pratwy, lewobrzeżnego dopływu rzeki Prosny oraz częściowo w dwóch oddziałach w zlewni cieku podstawowego Jaśkowska Woda, która jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Pratwy. Jaśkowska Woda niesie ze sobą mocno zanieczyszczone wody z wyżej położonych miejscowości: Gołkowice i Jaśkowice. Ciek ten płynie przez teren leśny tylko na odcinku 0,4 km, natomiast Pratwa na długości 1,1 km. Łączna długość rowów szczegółowych na obiekcie wynosi 9,9 km. Ponadto zinwentaryzowano w nim 26 przepustów oraz 3 oczka wodne, z których jedno jest obecnie zanikające, zarośnięte tatarakiem i wierzbami krzewiastymi.

Obiekt melioracyjny Miechowa obejmuje trzy oddziały Leśnictwa Ciecierzyn i położony jest w zlewni rzeki Pratwy, przepływającej około 1,5 km na wsch. od obiektu. Na terenie leśnym występują cztery rowy szczegółowe o łącznej długości 2,5 km. Dwa mające charakter tranzytowy łączą się w rów zbiorczy na płd. od kompleksu leśnego, a ten z kolei przepływając przez grunty wsi Miechowa, wpada do Pratwy.

Obiekt melioracyjny Proślice, znajdujący się w zlewni rzeki Pratwy, obejmuje oddziały 185 - 192 Leśnictwa Ciecierzyn. W obiekcie zinwentaryzowano łącznie 5,3 km rowów, z czego znaczna część ma charakter tranzytowy i służy do odprowadzania przez tereny leśne nadmiaru wody z wyżej położonych gruntów rolnych wsi Proślice, Komorzno i Bruny. Obiekt ten jest jednym z nielicznych wśród dwunastu obiektów melioracyjnych Nadleśnictwa Doświadczalnego Siemianice, w którym zasoby wodne zlewni poszczególnych rowów są na tyle duże, że pozwalają na ewentualne piętrzenie wody w tychże rowach. Szczególne znaczenie dla zwiększenia zasobów wodnych w omawianym obiekcie ma dwuotworowy przepust na drodze gminnej Proślice - Komorzno. Betonowy przyczółek wlotowy tego przepustu jest wyposażony w prowadnice do piętrzenia, a zatem istnieje możliwość zamykania światła tegoż przepustu w odpowiednich terminach.

 Obiekt melioracyjny Jakubowska Woda obejmuje oddziały 196 - 205 Leśnictwa Unieszów i położony jest w zlewni cieku podstawowego Jakubowska Woda - lewobrzeżnego dopływu Wołczyńskiego Strumienia. Jakubowska Woda płynie z płn.-wsch. na płd.-zach. w odległości około 0,5 - 1,0 km od kompleksów leśnych. W obiekcie stwierdzono 5,7 km rowów szczegółowych i 6 budowli (przepustów). Ciekawostką godną odnotowania jest znajdujący się w oddziale 197 swoisty zabytek budownictwa melioracyjnego tzn. mocno już zniszczona zastawka pochodząca z 1925r.

Obiekt melioracyjny Struga obejmuje oddziały 206 - 210 Leśnictwa Unieszów i znajduje się w zlewni cieku podstawowego Struga, która jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Baryczki. Ciek ten płynie w kierunku płd.-wsch. w odległości okolo 100m na płd. od granicy lasu w oddziale 206. Istniejące w tymże oddziale ogroblowanie, aczkolwiek obecnie w dużym stopniu zużyte świadczy, że powierzchnie te w przeszłości były stawami rybnymi bądź zbiornikami wodnymi (dzisiaj zalesione). Łączna długość rowów szczegółowych na obiekcie wynosi 2,1 km.

Obiekt melioracyjny Unieszów położony jest w zlewni Wołczyńskiego Strumienia, a tworzą go oddziały 216 - 225 oraz 239 - 241 Leśnictwa Unieszów. Cechą wyróżniającą ten obiekt spośród innych jest jego zamknięty charakter, przejawiający się w fakcie pozostawania nadmiaru wód powierzchniowych w granicach obiektu, a nie odpływu na zewnątrz. W obiekcie stwierdzono 7,5 km rowów szczegółowych, 11 przepustów oraz oczko wodne w oddziale 240.

Ostatnim, dwunastym obiektem melioracyjnym w Nadleśnictwie Doświadczalnym Siemianice jest obiekt Wołczyn obejmujący kilkanaście oddziałów Leśnictwa Unieszów położonych w zlewni cieku podstawowego o nazwie "Kanał pod Lasem" - lewobrzeżnego dopływu Wołczyńskiego Strumienia. "Kanał pod Lasem" na długości 2,2 km tworzy płn.-zach. granicę kompleksu leśnego. Na w/w cieku znajdują się 4 budowle piętrzące tj. 3 zastawki i przepust z zastawką, niestety od kilkunastu lat nie użytkowane z powodu dewastacji urządzeń piętrzących. Łączna długość rowów szczegółowych w obiekcie wynosi 17,1 km. Ponadto w sieci rowów szczegółowych omawianego obiektu posadowionych jest 38 przepustów. W pobliżu obiektu Wołczyn są eksploatowane dwa ujęcia wód podziemnych tzn. jedno między oddziałem 229 a wsią Brzezinki oraz drugie obok oddziału 250. Pierwsze z nich jest ujęciem wody pitnej dla miasta Wołczyna i sąsiednich wsi. Warstwa wodonośna tego ujęcia jest zasilana wyłącznie z opadów atmosferycznych oraz dopływów wód powierzchniowych i gruntowych terenów wyżej położonych, co daje podstawę do twierdzenia, że może mieć wpływ na obniżenie poziomu wód gruntowych na sąsiednich terenach leśnych. Odcinek "Kanału pod Lasem" sąsiadujący z ujęciem "Brzezinki" oraz rowy szczegółowe znajdujące się w pobliżu tego ujęcia są w ostatnich latach suche, co może potwierdzać tezę o drenującym oddziaływaniu tegoż ujęcia na przyległe tereny leśne. Drugie z ujęć usytuowane jest na gruntach miasta Wołczyna i ma charakter studni rezerwowej dla Śląskiej Fabryki Drożdży w Wołczynie.

Z przedstawionej wyżej charakterystyki wyłania się dość typowy dla naszego kraju, a szczególnie Wielkopolski, obraz terenu ubogiego w wodę. Na powierzchni leśnej prawie 5.450 ha istnieje zaledwie 11 naturalnych zbiorników wodnych, w tym 5 w pow. kępińskim i 6 w pow. kluczborskim. Powierzchnia tych oczek wodnych waha się w granicach 0,02 – 0,15 ha. Kształt niecek, wysokość skarp i stopień ich zarośnięcia drzewami i krzewami w wielu wypadkach świadczy o aktualnym ich wysychaniu. Prowadzone od siedmiu lat cotygodniowe pomiary poziomu wód gruntowych w niektórych obiektach melioracyjnych (Świba, Słupia, Marianka) świadczą o jego obniżeniu w różnych miejscach zlewni o około 0,70 – 1,00 m. Co prawda nie jest to proces nieodwracalny, ale na przestrzeni ostatnich lat zachowana była niestety cały czas tendencja spadkowa i co gorsze, nic nie wskazuje, aby miała ona ulec zmianie. Czasy współczesne to okres różnych anomalii pogodowych, w tym także obfitych opadów deszczu prowadzących do powodzi na mniej lub bardziej rozległych terenach. Należy mieć tylko nadzieję, że ewentualny proces uzupełniania niedoborów wody nie przybierze formy katastrofalnej powodzi z 1997r.

Gospodarowanie tak ograniczonymi zasobami wodnymi wymusza wręcz działania prowadzące do zwiększenia retencji wody. Punktem wyjścia dla tego typu poczynań musi być zawsze wyznaczenie wielkości zlewni poszczególnych oczek wodnych. Jest to jeden z podstawowych błędów, który już niejednokrotnie został popełniony w naszym kraju przy tego rodzaju pracach. Brak wcześniejszego rozpoznania wielkości zlewni, przy szczupłych jej zasobach wodnych może doprowadzić do sytuacji, w której zostanie zniszczone środowisko przyrodnicze na mniejszej bądź większej powierzchni, a jednocześnie lustro wody w zbiorniku będzie bardzo małe, a w okresach suszy może go w ogóle nie być. Do zwiększenia zasobów wodnych w obiektach może przyczynić się także fakt budowy zastawek na rowach szczegółowych bądź przepustów z zastawkami. I w tym wypadku prace te muszą być poprzedzone rozpoznaniem wielkości zlewni rowów, na których te budowle mają powstać. Z ustaleń powierzchni zlewni dla wspomnianych wcześniej oczek wodnych oraz ważniejszych rowów szczegółowych w Nadleśnictwie Doświadczalnym Siemianice wynika, że są one wystarczające dla ewentualnych piętrzeń. Uwaga ta dotyczy przede wszystkim terenu położonego w woj. opolskim oraz obiektu melioracyjnego Marianka w woj. wielkopolskim.

Las jako najbardziej skomplikowany zespół przyrodniczy jest wielkim zbiornikiem i filtrem wody. Gospodarka wodą w lasach jest jednak tylko małą cząstką gospodarki wodnej w całym systemie zlewniowym, w którym obok leśnictwa funkcjonuje rolnictwo, budownictwo, przemysł, komunikacja itp. Tylko harmonijne współistnienie tych wszystkich dziedzin gospodarki z otaczającą je przyrodą stwarza szanse, że odwieczny cykl krążenia wody będzie niczym niezakłócony, a człowiek współczesny będzie żył w czystym i zdrowym środowisku.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     Lechosław Małys